Żyjemy w świecie drobnoustrojów, które nie są dostrzegalne gołym okiem. Do tej grupy zaliczają się wirusy. Należą one do najbardziej rozpowszechnionych mikroorganizmów na Ziemi. Poznaj mechanizm działania wirusów i zapobiegaj infekcjom wirusowym.
Co to jest wirus?
Wirusy (łac. virus – trucizna, jad) to złożone cząstki organiczne, które funkcjonują na pograniczu organizmów żywych i związków chemicznych. Najczęściej nie są zaliczane do istot żywych, ponieważ nie mają struktury komórkowej i brakuje im jakiejkolwiek formy samoorganizacji czy odżywiania (nie mają nawet przemiany materii).
Z drugiej strony wirusy do żywych istot upodabnia posiadanie genów, podleganie ewolucji oraz zdolność do reprodukcji. Potrafią zakażać wszystkie żywe organizmy: człowieka, zwierzęta, rośliny, a także inne mikroorganizmy, takie jak bakterie, wywołując infekcje. Co ważne, wirusy namnażają się tylko wewnątrz żywych komórek gospodarza, poza nimi nie wykazują żadnej aktywności.
Budowa wirusa
Dojrzała, kompletna postać wirusa to wirion, który ma bardzo prostą budowę. Składa się w zasadzie z 2 elementów – materiału genetycznego, czyli kwasu nukleinowego, stanowiącego dziedziczną informację genetyczną wirusa (genom) oraz otoczki białkowej (kapsydu).
Kwas nukleinowy to cząsteczka RNA (wirusy RNA) lub DNA (wirusy DNA). Materiał genetyczny może mieć postać jedno- lub dwuniciową, liniową lub kolistą, ciągłą lub segmentowaną. Przy tym wirusy zawierające dwuniciowy DNA pod względem mechanizmów replikacji i transkrypcji są najbardziej zbliżone do organizmów żywych.
Z kolei kapsyd zbudowany jest z podjednostek białkowych (kapsomery), których liczba jest ściśle określona dla danego gatunku wirusa. Niektóre patogeny posiadają dodatkową otoczkę zbudowaną z białek i lipidów.
Jak rozprzestrzeniają się wirusy? Drogi zakażenia
Wirusy są obecne w praktycznie każdym ekosystemie, także w środowiskach o ekstremalnych warunkach dla rozwoju życia. Są zdecydowanie najbardziej licznym bytem na Ziemi. Dotychczas odkryto jedynie niewielki ułamek wirusów. Najwięcej poznano patogenów, które wywołują różne infekcje u ludzi.
Organizm człowieka jest narażony na ciągły kontakt z wirusami, np. wywołującymi przeziębienie. Istnieje wiele dróg rozprzestrzeniania się wirusów – powietrzna, inhalacyjna, pokarmowa, fekalno-oralna, wertykalna, krwiopochodna, kontakt płciowy, kontakt pośredni (zakażone powierzchnie).
Najczęściej występujące wirusy wywołujące infekcje układu oddechowego rozprzestrzeniają się poprzez przenoszenie się z człowieka na człowieka, czyli drogą kropelkową (kichanie lub kasłanie przez osobę zakażoną). Inną drogą jest kontakt pośredni, a zatem dotykanie powierzchni, na których bytuje wirus. Następnie wystarczy potrzeć oczy, nos czy usta, by patogen dostał się do organizmu.
Etapy infekcji wirusowej, czyli jak atakuje nas wirus
Wirusy są wewnątrzkomórkowymi pasożytami bezwzględnymi (obligatoryjnymi). Oznacza to, że posiadają zdolność do wzrostu i namnażania się wyłącznie we wnętrzu komórek żywiciela i są od niego całkowicie uzależnione. Zmieniają wewnątrzkomórkowe środowisko i podporządkowują sobie komórkę w taki sposób, aby replikacja wirusa (produkcja) zachodziła efektywnie. Rozwinęły zróżnicowane strategie wykorzystywania komórek innych organizmów.
Gdy wirus wniknie do organizmu (po spełnieniu określonych warunków), zaczyna infekować komórki. Proces odbywa się etapami:
- Adsorpcja, czyli przyczepienie się wirusa do powierzchni komórek.
Białko wirusa rozpoznaje specyficzne receptory powierzchniowe i przyłącza się do błony komórkowej.
- Penetracja, czyli wniknięcie wirusa do wnętrza komórki gospodarza.
- Wprowadzenie materiału genetycznego wirusa do jądra komórki.
Wcześniej wirus zostaje rozłożony na kwas nukleinowy i białko. Uwolniony materiał genetyczny wirusa (RNA lub DNA), który zawiera informacje niezbędne do namnażania się zostaje wprowadzony do jądra komórki.
- Replikacja wirusa, czyli powstawanie nowych wirusów potomnych.
Materiał genetyczny wirusa przejmuje kontrolę nad metabolizmem komórki. Korzysta z komórkowych składników budulcowych (aminokwasy, nukleotydy), maszynerii do syntezy białek (rybosomów) oraz energii (ATP). W efekcie komórka zaczyna wytwarzać białka kapsydów oraz powielać DNA lub RNA wirusa. W ten sposób powstają elementy składowe nowych wirionów, które samorzutnie się łączą, tworząc wirusy potomne.
- Rozpad komórki gospodarza (liza komórki) i uwalnianie potomnych wirionów.
Wirusy potomne atakują zakażoną komórkę gospodarza, w której dochodzi do zahamowania syntezy białek i kwasów nukleinowych. Prowadzi to do rozpadu komórki. Jednocześnie uwalniane są wirusy potomne, które zarażają kolejne komórki.
Dowiedz się więcej o mechanizmie działania wirusów:
http://www.hartujmisie.pl/choroby-wirusowe/poznaj-mechanizm-dzialania-wirusa
Objawy zakażenia wirusem
Wniknięcie wirusa do organizmu, rozprzestrzenienie się i mnożenie prowadzi do rozwoju choroby oraz wystąpienia jej objawów.
Pierwsze objawy zakażenia wirusem (w przypadku infekcji dróg oddechowych), takie jak: gorączka, bóle mięśniowe, ogólne złe samopoczucie są wynikiem aktywacji dopełniacza (białka obecne w osoczu) i uwalniania cytokin, które pobudzają układ odpornościowy do zwalczania patogenów.
Natomiast objawy miejscowe (np. wysypka, obrzęk ślinianek, nieżyt nosa) są następstwem działania wirusa. W ostrej fazie choroby obserwuje się nawet uszkodzenia narządów. Ponadto niektóre wirusy dzięki zdolności do transformacji komórek stymulują rozwój procesów nowotworowych (np. retrowirusy, papillomawirusy).
Jak leczyć infekcje wirusowe?
Zdecydowana większość infekcji układu oddechowego jest wywoływana przez wirusy, które w przeciwieństwie do bakterii są odporne na działanie antybiotyków. W związku z tym nie ma jednego sposobu leczenia chorób tego rodzaju. Najczęściej kuracja polega na łagodzeniu objawów. Organizm sam musi zwalczyć zakażenie.
W łagodzeniu objawów infekcji wirusowych pomocne jest stosowanie lekarstw przeciwbólowych, przeciwgorączkowych, na ból gardła czy katar. Często sięga się także po leki przeciwwirusowe, które hamują cykl życiowy wirusa. Ponadto zalecane jest picie dużych ilości płynów oraz odpoczynek.
Jedynym skutecznym sposobem leczenia infekcji wirusowych jest sprawny układ immunologiczny.
Jak uchronić się przed wirusami?
Trzeba wiedzieć, że aby do infekcji doszło, wirus musi pokonać wiele przeciwności, w tym uporać się z mechanizmami układu odpornościowego organizmu. Pobudzenie układu immunologicznego w następstwie zakażenia, doprowadza zazwyczaj do skutecznej eliminacji wirusa, a komórki pamięci immunologicznej zapewniają ochronę przed kolejną infekcją. Stąd tak ważne jest dbanie o odporność organizmu. Istotny jest zdrowy sen, aktywność fizyczna czy odpowiednio zbilansowana dieta.
Znając mechanizmy zakażania się wirusami, można także skutecznie przeciwdziałać infekcjom. Sprzyjają temu codzienne nawyki, takie jak: dokładne mycie rąk, dezynfekcja powierzchni, unikanie przebywania w zatłoczonych, zamkniętych pomieszczeniach, wietrzenie mieszkania czy dbanie o higienę.
Wirusy są wszechobecne, ale wspomaganie układu odpornościowowego i stosowanie właściwych praktyk pozwala zapobiegać infekcjom.
